Ο βίος των παραδοσιακών κοινωνιών ήταν υπαίθριος, λογιζόμενος εν τω φυσικώ όλον, τ’ οποίο φροντίζονταν να διατηρείται με τα φυσικά του χαρακτηριστικά, και κατά βάσιν τα πρωτογενή. Δεν ήταν σκηνικό, δεν ήταν η άψυχη φύση της απόλαυσης ή η εργαλειακή φύση που σήμερα εννοείται, αλλά ήταν ενεργή σε σχέση με τον άνθρωπο και το πράττειν στη γη. Η φύση ήταν καταφύγιο και συνάμα πηγή ζωής. Υπήρχε η έγνοια της φύσης ως ανάγκη ζωής και ψυχής, στα πλαίσια μιας πληρότητας που απέρρεε από το ιδανικό της αρμονίας της εξωτερικής κι εσωτερικής φύσης του ανθρώπου, που λογίζονταν με τη ζωή στην ύπαιθρο. Για τούτα που νοιώθονταν και πρόσφερε η φύση, αντιμετωπίζονταν αυτή από τους ανθρώπους σεβαστικά, έχοντας την αίσθηση του καθήκοντος για τη διαφύλαξή της.
Οι φυσικοί πόροι εξακολουθούσαν να είναι κοινοί, διατιθέμενοι ανά πάσα στιγμή στα μέλη της κοινότητας. Υπήρχε συνεπώς ισότητα στη χρήση των πόρων αυτών, ενώ η έννοια της εκμετάλλευσής τους για την απόληψη κέρδους ήταν άγνωστη, και αντί αυτής, υφίστατο στην πράξη η έννοια της επικαρπίας στη χρήση των κοινών (η ψιλή κυριότητά τους ανήκε στην κοινότητα). Δημιουργήθηκε μόνο ένα δίκαιο ιδιοκτησίας της συγκομιδής στην καρδιά της ελεύθερης φύσης, εκεί που μέχρι πρότινος είχαν όλοι το δικαίωμα να συλλέγουν, στα πλαίσια της χρήσης των κοινών. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώθηκε η κοινωνία της γεωργίας. Η χρήση δε των κοινών για κάθε μέλος της κοινότητας προέκυπτε σύμφωνα με την ανάγκη του κι όχι με την επιθυμία του.
Ο υπαίθριος άνθρωπος άλλαξε, στρεφόμενος, χωρίς κατ’ ουσίαν να το συνειδητοποιεί, κατά της φύσης, όταν ο κυριαρχικός δυτικός τύπος ανθρώπου επικράτησε ως πρότυπο, οδηγώντας τον στο να εξορκίσει τη φύση, αποποιούμενος τις αρχές της. Βεβαίως, ο οικοπροσανατολισμός των προκαπιταλιστικών κοινωνιών άλλαξε ριζικά με το πέρασμα των αιώνων, καθώς ο άνθρωπος διεκδίκησε τη γη και τη χώρισε ως ιδιοκτησία του. Μολοντούτο όμως, διατηρήθηκε ένας φυσικός προσανατολισμός και μια νατουραλιστική τάση της κοινωνίας μέχρι και τα χρόνια του καπιταλισμού, που μετέβαλλε τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, από νατουραλιστική σ’ εκμεταλλευτική.
Η αποπνευματικοποίηση της φύσης, ο απονατουραλισμός της κοινωνίας και η αποξένωση του ανθρώπου από τα γύρα του, εισάγοντας το δυϊσμό κοινωνίας ‐ φύσης, συντελέστηκε με την αστικοποίηση των κοινωνιών (τη συγκέντρωση των πληθυσμών σε πόλεις) κατά τη δημιουργία των πρώτων βιομηχανικών κοινωνικών δομών και την καπιταλιστική διάρθρωση της κοινωνίας.
Παράλληλα, η γεωργία συστηματοποιούνταν και σταδιακά επιστημιοποιούνταν και βιομηχανοποιούνταν, λειτουργώντας ουσιαστικά σε βάρος της φύσης και του περιβάλλοντος γενικότερα (χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων, μηχανική και εκτατική γεωργία κ.τλ.) Οι άνθρωποι μετήλθαν από τη συλλογή των φυτών και την εξημέρωσή τους, στην επιλογή τους για την υψηλότερη παραγωγή, στην «κατασκευή» των αγροτικών προϊόντων (βλπ, υβρίδια και μεταλλαγμένα), καθώς και στο χημικό και μηχανικό τρόπο της καλλιέργειας της γης.
Τα φυσικά περιβάλλοντα, όπως έτσι νοούνταν παλιά τ’ αγροτικά, μετεβλήθησαν σε τεχνητά, έχοντας πλήρως απωλέσει τη φυσική τους διάσταση, ενώ επιπρόσθετα επιβάρυναν με τις επιπτώσεις τους το σύνολο της φυσικής ζωής και το περιβάλλον σ’ επίπεδο πολύ μεγαλύτερο της περιοχής όπου συγκροτούντο. Ακόμα, αυτή η διαδικασία της εξέλιξης οδήγησε σε μεταστροφή ρόλων σε σχέση με την αντιμετώπιση του φυτού, έτσι που, από τον βοτανολόγο και τον γεωπόνο, να οδηγηθούμε στον γενετιστή και στον επιχειρηματία της γης ̇ έχοντας αντίστοιχα μετέλθει από την ύπαιθρο στο εργαστήριο και από τον αγρό στη γεωργική παραγωγική μονάδα.
Αντίστοιχα οδηγηθήκαμε από το φυτό ‐ υποκείμενο −αυτό στ’ οποίο προσφεύγαμε για το ζην−, στο φυτό ‐ αντικείμενο −αυτό που χρησιμοποιούμε για το ζην. Το φυτό και η φύση γενικότερα αντιμετωπίζονται πια εκμεταλλευτικά, ως οικονομικές μονάδες, χρησιμοποιώντας γι’ αυτό την επιστήμη, κι όχι λειτουργικά, ως μέρος ενός φυσικού όλου, όπως παλιά, χρησιμοποιώντας τότε την πρακτική. Η γεωργία σήμερα, σ’ έναν πολύ μεγάλο βαθμό, διαμορφώνεται σύμφωνα με τους κανόνες της χρηματιστικής οικονομίας κι όχι της οικονομίας πόρων κι αγαθών.
(απόσπασμα από το βιβλίο μου “ΛΙΘΙΝΟΙ ΤΟΙΧΟΙ. Τοιχίζοντας και διευθετώντας το φυσικό χώρο…”, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2018,https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=49135
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.