(……)
Ο δασάρχης επανήλθε στη βασική συζήτηση, εισερχόμενος τώρα στη βαθύτερη σημασία των φυσικών οικοσυστημάτων, μιλώντας μ’ έναν όρο που πολύ ακούγονταν και λίγο καταλαβαίνονταν, τη βιοποικιλότητα. Ήταν σίγουρος πως οι φίλοι δεν είχαν εννοήσει τη σημασία της, γι’ αυτό και τους παρακίνησε ν’ απορήσουν.
– Κείνο που η φύση προσφέρει κι είναι κορυφαίο, πέραν και των άυλων προσφορών της που έπονται, είναι η βιοποικιλότητα, είπε. Ο πλούτος δηλαδή των οργανισμών που συνεργάζονται και των στοιχείων του περιβάλλοντος που συνδυάζονται, κυρίως δε η σύνθεση αυτών και το επίπεδο των σχέσεων που αναπτύσσονται, για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων.
– Αυτό είναι εντέλει η «περίφημη» βιοποικιλότητα, αναφώνησε ο πάντα προτρέχων Πετρής, ο οποίος όμως εν προκειμένω με την απορία του εξυπηρέτησε τον δασάρχη, που ήθελε να προκαλέσει την περιέργεια των φίλων, για να εξηγήσει αυτό που θεωρούσε σημαντικό, το τι είναι η βιοποικιλότητα και ποια η σημασία της.
– Ας το εξηγήσουμε περισσότερο. Βιοποικιλότητα είναι η έκφραση της ποικιλίας της ζωής στη γη, που δημιουργήθηκε σε δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης. Και καθώς όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί που υπάρχουν στον πλανήτη αποτελούν κομμάτια ενός αλληλεξαρτώμενου κόσμου, η βιοποικιλότητα περιλαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, από τα γονίδια μέχρι τα ζωικά και φυτικά είδη, τόσον τα άγρια είδη όσον και τα καλλιεργούμενα φυτά και τα εκτρεφόμενα ζώα, τους μικροοργανισμούς, τις βιοκοινότητες, αλλά και τα οικοσυστήματα και τα τοπία. Υπάρχει συνεπώς πολυσυνθετότητα και προϊστορία στη συγκρότηση της βιοποικιλότητας, αυτή των δισεκατομμυρίων ετών δημιουργίας της με τη συμμετοχή ειδών και μορφών εξέλιξης. Το γεγονός της υποβάθμισής της για διάφορους λόγους συνιστά μέγα κακό για την ίδια την εξέλιξη, καθώς θα έχει χαθεί ένα κομμάτι από το παζλ αυτής, που δεν αναπληρώνεται, κι έτσι δημιουργείται κενό για τη συνέχεια της ζωής στη γη και υπάρχει απορρύθμισή της και συνεπώς υποβάθμιση.
– Ο άνθρωπος συμμετέχει σε αυτή τη διαδικασία ή είναι θεατής, ρώτησε με νόημα ο Παυλής, έχοντας δεδομένη την απάντηση.
– Βεβαίως και συμμετέχει, ο ρόλος του θεατή δεν του αρμόζει και σίγουρα τον ενοχοποιεί ̇ όπως φυσικά κι εκείνος του βλάπτοντα τη φυσική λειτουργία. Η βιοποικιλότητα εκφράζει τη βιόσφαιρα, που είναι το ευρύ πλαίσιο ζωής, η «μεγάλη εικόνα», στην οποία ο άνθρωπος, με τη δική του έκφραση, αυτή της ανθρωπότητας, δεν αποτελεί παρά στοιχείο της. Συνεπώς συμμετέχει στη βιοποικιλότητα με τη φυσική του παρουσία και τις πράξεις του, επηρεάζοντάς την καθοριστικά. Και σε αυτό το επίπεδο συνίσταται ένα άλλο μεγάλο μέρος της ευθύνης του στον κόσμο, στην προσφορά του στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι.
– Η σημασία δηλαδή της βιοποικιλότητας συνδέεται με την απώλεια μερών της αλυσίδας της ζωής, που την αποσυνέχουν και την κάνουν ασταθή κι ευάλωτη, συμπέρανε ο Παυλής, περιμένοντας την «αυτονόητη» απάντηση ως επιβεβαίωση…
– Έτσι είναι. Ας το επεξηγήσουμε όμως. Ο πλούτος των ειδών ενός οικοσυστήματος, εξαρτά την αποτελεσματικότητα των βασικών διεργασιών του, όπως είναι η παραγωγή, η αποδόμηση, οι κύκλοι των θρεπτικών στοιχείων. Το αρνητικό αποτέλεσμα σε σχέση με αυτά, ως παράγωγο των ανθρωπίνων πράξεων, δημιουργεί την αρνητική αντιστροφή, διότι η συνεχώς μειούμενη βιοποικιλότητα (η εξαφάνιση δηλαδή ειδών) απειλεί τις υπηρεσίες υποστήριξης της ζωής, τις οποίες λαμβάνει ο άνθρωπος από τη φύση, λειτουργώντας στους φυσικούς κύκλους. Δηλαδή, σ’ ένα οικοσύστημα πλούσιο σε είδη, τα επιμέρους φυτά αυτού χρησιμοποιούν τους πόρους με διαφορετικό τρόπο, γεγονός που επιτρέπει στο σύνολο να παράγει περισσότερο από ένα υποβαθμισμένο οικοσύστημα. Υπολογίστηκε π.χ. ότι κάθε φορά που χάνονται τα μισά από τα είδη που υπάρχουν στα λιβαδικά οικοσυστήματα, η παραγωγικότητα του λιβαδιού μειώνεται κατά 80 γραμμάρια ετησίως στο τετραγωνικό μέτρο σε μέσο όρο. Που σημαίνει, κάνοντας την αναγωγή, περί τους περίπου 50 εκατομμύρια τόνους απολεσθείσας βιομάζας!!! Κι αν λάβουμε υπόψη τις εξαρτήσεις που υπάρχουν στους κρίκους της αλυσίδας της ζωής, τότε αυτή η απώλεια μετακυλύεται ως αρνητικό αποτέλεσμα στον άνθρωπο, αφού από τη φυτική παραγωγικότητα εξαρτώνται ενεργειακά όλοι οι υπόλοιποι οργανισμοί της γης.
– Πιο πρακτικά, πώς θα προσδιορίζαμε τη σημασία της βιοποικιλότητας, ρώτησε η Μυρτώ, που φαίνεται να είχε ακόμα απορίες.
– Έχεις δίκιο, πρέπει να μιλήσουμε πρακτικά. Δες αυτό το αγριολούλουδο. Σκέψου πως το βρίσκεις εδώ και μόνο. Για συγκεκριμένους λόγους ο βιότοπός του περιορίσθηκε σε αυτό το μέρος. Και πες πως το χάνεις, ότι μ’ ευθύνη σου που δεν το προστάτευσες, αυτό έχει εξαφανισθεί. Η εξαφάνιση εξειδικευμένων ειδών διευκολύνει την ανάπτυξη παρασίτων και ασθενειών. Η επιλεκτική εξαφάνιση μπορεί έτσι να οδηγήσει σ’ έναν κόσμο με λιγότερα είδη προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους και χρήσιμα για την ανθρωπότητα. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας έτσι, έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή, κυρίως επειδή με την εξάλειψη ενός είδους φυτού ή ζώου είναι τόσο μεγάλη η απώλεια, που με κανένα φυσικό ή και τεχνολογικό μηχανισμό δεν μπορεί ν’ αποκατασταθεί. Τούτο το «φτωχό» αγριολούλουδο συνεπώς συμβάλλει καθοριστικά στον πλούτο της γύρω φύσης και στη λειτουργία των φυσικών οικοσυστημάτων.
– Και χάνονται πολλά τέτοια πολύτιμα φυτά, συνέχισε ρωτώντας η Μυρτώ.
– Πολλά ̇ δυστυχώς! Φυτά και ζώα χάνονται ως αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Σε αυτή την περίπτωση η εξάλειψη ενός είδους σημαίνει απότομη διακοπή της εξελικτικής του πορείας. Ταυτόχρονα, διαταράσσεται η ισορροπία στο οικοσύστημα, καθώς χάνεται οριστικά η γενετική πληροφορία που μετέφερε αυτό το είδος και μειώνεται η βιοποικιλότητα στη φύση. Πώς γνωρίζουμε λοιπόν για το αγριολούλουδο που χάνουμε για το ποια είναι η γενετική του αξία και ποια η λειτουργική του σημασία για το φυσικό οικοσύστημα; Σε κάθε περίπτωση το αγριολούλουδό μας αποτελεί έναν ανεξερεύνητο κόσμο, και μόνο αυτό το γεγονός το καθιστά πολύτιμο ως ύπαρξη και ως αξία. Επίσης, η αλλοίωση ή η μερική απώλεια ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος όπου ζούνε οργανισμοί, και που το λέμε ενδιαίτημα, δεν επηρεάζει μόνο τα είδη, αλλά και τις διαδικασίες που οδηγούν τη βιοποικιλότητα. Με τον κατακερματισμό ενός ενδιαιτήματος μεγάλοι πληθυσμοί μπορούν να διασπαστούν σε μικρότερους, οι οποίοι μπορεί να είναι απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο. Αυτοί οι υπο‐πληθυσμοί μπορεί να είναι πάρα πολύ μικροί για να είναι βιώσιμοι, ή, εάν συμβεί μια τοπική εξαφάνιση ειδών, ο κατακερματισμός κόβει το δυναμικό για την ανασύσταση του πληθυσμού, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν γειτονικοί άθικτοι πληθυσμοί.
– Και ειδικά για την Ελλάδα, ποια η βιοποικιλότητά της, συνέχισε και πάλι η Μυρτώ.
– Α, η Ελλάδα είναι ένας φυσικός παράδεισος, είναι το περβόλι της βιοποικιλότητας. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περισσότερα από 5.800 καταγεγραμμένα είδη φυτών. Συγκριτικά, η Ισπανία που διαθέτει πολλαπλάσια έκταση από την Ελλάδα έχει περίπου 6.700 είδη φυτών, η Γερμανία 2.600, η Μεγάλη Βρετανία 2.500 και η Σουηδία 2.100 είδη. Κείνο που είναι σημαντικό, πέραν του μεγάλου αριθμού φυτικών ειδών της χώρας, είναι ότι στον ελληνικό χώρο συναντάται πλούτος ενδημικών φυτών, δηλαδή φυτικών ειδών τα οποία έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί μόνο στη χώρα μας. Το υψηλό ποσοστό ενδημικών ειδών που συναντάμε στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως στη μακροχρόνια απομόνωση των νησιών καθώς και στ’ ό,τι, κατά τη διάρκεια των παγετώνων, πολλές ορεινές περιοχές της χώρας δεν πάγωσαν αλλά αντίθετα λειτούργησαν ως καταφύγια για διάφορα είδη. Ο αριθμός των ελληνικών ενδημικών ειδών υπολογίζεται σε περισσότερα από 900, δηλαδή στο 15,5% της χλωρίδας της, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου αναλογικά με την έκταση της χώρας. Στην Ελλάδα ακόμα έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα περισσότερα από 23.000 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών και άλλα 3.500 είδη της θάλασσας, ο συνολικός όμως αριθμός εκτιμάται ότι είναι υπερδιπλάσιος. Σε ό,τι αφορά στην πανίδα, το 17% περίπου των ειδών της ξηράς και των γλυκών νερών είναι ενδημικά, περί τα 4.000 ενδημικά είδη. Ο ενδημισμός δε σε κάποια αρθρόποδα, δηλαδή σε ζωικούς οργανισμούς με αρθρωτά άκρα, φθάνει περίπου στο 35%, Συνοψίζοντας σάς λέγω ότι η Ελλάδα διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδα. Αυτή η βιοποικιλότητα οφείλεται σε οικολογικούς αλλά και ιστορικούς παράγοντες, όπως είναι η γεωλογική ιστορία της περιοχής, η γεωγραφική θέση της χώρας, η αξιοσημείωτη κλιματική ποικιλία και κυρίως το ήπιο μεσογειακό κλίμα, το έντονο ανάγλυφο, τα πολλά νησιά αλλά και τα αποκαλούμενα «φυσικά φράγματα» που εμποδίζουν τη διασπορά των ειδών, όπως τα φαράγγια της, αλλά και οι ανθρώπινες δραστηριότητες.
– Είναι συνεπώς πλούσια χώρα η Ελλάδα σε φυσικούς πόρους, σε βιοποικιλότητα, αναφώνησε η Μυρτώ. Μπορεί οικονομικά να υστερεί, όμως σε φύση υπερτερεί ̇ κατά πολύ! Ω, τέτοιο πλούτο θέλω, αυτόν ποθώ, τον καλλίτερο της γης! Είμαι πλούσια, πολύ πλούσια ̇ κι εγώ, κι εσείς, όλοι… Όσοι διανοούμαστε αυτόν τον πλούτο μας, όσοι διαισθανόμαστε την πλούσια πλάση μας, ζούμε τον επίγειο πλούτο μας, τον φυσικό παράδεισό μας. Οι άλλοι, οι άνθρωποι των χρημάτων, οι πτωχοί συναισθημάτων και άστεργοι της γης, είναι οι τραγικοί, οι μοιραίοι, οι λίγοι στην πληθώρα τους. Ενώ εμείς…, α εμείς απολαμβάνουμε το «θησαυρό» μας, τον πλούτο τον ανείδωτο, τον ανεκτίμητο της Γης μας!
– Πλούσια σε φύση, αλλά και σε πολιτισμό, συμπλήρωσε ο Πετρής. Ιδού οι διαχρονικές αξίες της χώρας μας!
– Σωστά, είναι όμως αξίες που δεν κοστολογούνται και δεν υπολογίζονται οικονομικά. Είναι άυλες αξίες, οι σημαντικότερες βέβαια για τη ζωή, κι όμως, αλί, οι λιγότερο εκτιμήσιμες σε σχέση με το χρήμα και τις δυνατότητες που του προσδώσαμε…, ανέφερε με νόημα και μ’ ένα «αχ» ο δασάρχης.
Για να καταλήξει μ’ ένα λυγμό στο λόγο του: «Αυτές τις αξίες οφείλουμε με κάθε κόστος, ακόμα και οικονομικό, να διαφυλάξουμε, αν θέλουμε να έχουμε την Ελλάδα στο μέλλον. Το κάνουμε όμως;»
(από το βιβλίο μου “Αναζητώντας την Ενδοχώρα”, έκδοση ιδίου, Αθήνα 2020, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=53486

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.